Çanakkale Boğazı

Çanakkale Boğazı ya da tarihî adıyla Dardanelya (Yunanca: Δαρδανέλλια, romanize: Dardanéllia (Dardanos'un Geçidi)), Asya ile Avrupa kıtalarını birbirinden ayıran ve Ege Denizi ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan bir boğaz ve uluslararası su yoludur.

Dardanelya (Yunanca: Δαρδανέλλια, romanize: Dardanéllia (Dardanos'un Geçidi)) ve Hellespontos (Yunanca: Ελλήσποντος, romanize: Ellíspontos (Helle'nin Denizi)), boğazın antik isimleridir.

Antik Yunan, Pers, Roma ve Bizans dönemleri (1454 öncesi)

Yunan ve Pers tarihi

Benzer şekilde, Boğaz, Hero ile Leandros efsanesinin geçtiği yerdi. Bir Afrodit şenliğinde birbirini görüp vurulan rahibe Hero ile Leandros, boğazın iki yakasında yer alan Sestos ve Abydos kentlerinde yaşayan iki aşıktır. Hero her gece boğazı Leander'in yaktığı bir mum ışığında geçer. Ama Leander'in babası fırtınalı bir günde işaret mumunu yakar, ışığı görüp boğaza atılan Hero ise fırtınada boğulur. Bu öykü Akdamar (Ahtamara) Adası ile benzerlik taşır.

Gelibolu Yarımadası'ndaki Çimpe Kalesi, Osmanlıların Avrupa'da ele geçirdikleri ilk toprak parçasıdır.

Çanakkale Boğazı I. Dünya Savaşı sırasında tarihte eşine ender rastlanan bir savaşa ev sahipliği yapmış; bu savaş sonucunda yaklaşık 500,000 kişi ölmüştür.

1923'te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesi ile uluslararası su yolu niteliği kazanan ve 1936 yılında imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile tamamen Türkiye Cumhuriyeti'nin denetimine giren Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi ve İstanbul Boğazı ile birlikte Türk Boğazları denir ve Avrupa ile Asya kıtalarını birbirinden ayıran doğal sınırlardan biri olarak kabul edilir.

Uluslararası seyrüseferde kullanılan dünyanın en dar boğazlarından biri olan Çanakkale Boğazı, Marmara Denizi'ni Ege ve Akdeniz'e bağlarken, aynı zamanda İstanbul Boğazı yoluyla Karadeniz'e de bağlantı imkânı sağlar.

Boğaz, 61 kilometre (38 mil) uzunluğunda, 1,2 ila 6 kilometre (0,75 ila 3,73 mil) genişliğinde ve ortalama 55 metre (180 ft) derinliğindedir. Ortalama derinliği 55 metre (180 ft), en dar noktası ise Çanakkale il sınırında 103 metre (338 ft) maksimum derinliğe sahiptir. Çanakkale Boğazı'ndaki ilk sabit geçiş, 2022 yılında 1915 Çanakkale Köprüsü'nün tamamlanmasıyla açıldı.

Boğazda iki kıta arasındaki ulaşım feribotlar ve 1915 Çanakkale Köprüsü vasıtasıyla sağlanmaktadır.

Önemli bir kısmı Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihî Alanı'ndan oluşan Gelibolu Yarımadası boyunca uzanan boğazın kuzey kıyılarının çoğu seyrek yerleşimliyken, Biga Yarımadası boyunca uzanan güney kıyılarında ise yerleşim daha yoğundur. Boğazın en dar yerinde 180.000 nüfuslu Çanakkale il merkezi vardır.

Karadeniz ile Akdeniz arasındaki tek geçiş noktası olan Çanakkale Boğazı, ticari ve askeri açıdan her zaman büyük önem taşımış ve bugün de stratejik önemini korumaktadır. Rusya ve Ukrayna da dahil olmak üzere birçok ülke için önemli bir deniz erişim rotasıdır.

Truva antik kenti boğazın batı girişinin yakınındaydı ve boğazın Asya kıyısı Truva Savaşı'nın odak noktasıydı. Truva bu hayati su yoluna giren deniz trafiğini kontrol edebildi. Pers Kralı I. Serhas'ın Pers ordusu ve daha sonra Büyük İskender'in Makedonya ordusu sırasıyla MÖ 480 ve MÖ 334'te birbirlerinin topraklarını işgal etmek için Çanakkale Boğazı'nı zıt yönlerden geçti. 

İskender, boğazı geçerek aynı isimli ırmağın yakınlarında Granikos Savaşı'nı gerçekleştirmiştir. İskender'in kumandanlarından olan Lisimahos, boğazın Saros Körfezi kıyısında kendine bir başkent kurarak Trakya'ya hükmetmiştir.

Herodot, MÖ 482 civarında, I. Serhas'ın (I. Darius'un oğlu) büyük ordusunun Pers'ten Yunanistan'a geçebilmesi için Hellespont'un genişliği boyunca Abidos'ta iki duba köprü inşa ettirdiğini söyler. Bu geçiş, Eshilos tarafından Persler adlı trajedisinde I. Serhas'a karşı ilahi bir müdahalenin nedeni olarak adlandırılmıştır.

Herodotus'a (vv.34) göre, her iki köprü de bir fırtınada yıkıldı ve I. Serhas köprüleri inşa edenlerin başlarını kestirdi ve boğazı kırbaçladı. Herodot Tarihi vii.33–37 ve vii.54–58, Serhas'ın duba köprülerinin inşası ve geçişi hakkında ayrıntılar verir. 

Daha sonra I. Serhas'ın boğaza bacak kelepçeleri attığı, çok sayıda kırbaçla üç yüz kırbaç vurduğu ve askerler suya bağırırken onları kızgın demirlerle dağladığı söylenir.[5] Herodotus, bunun "Hellespont'a hitap etmenin oldukça küstahça yolu" olduğunu ancak I. Serhas'a özgü bir durum olmadığını belirtmiştir. (vii.35)

Mühendis Harpalus'un, gemileri pruvaları akıntıya bakacak şekilde birbirine bağlayarak ve her gemiye iki ek çapa ekleyerek istilacı orduların sonunda geçmesine yardımcı olduğu söylenir.

Mitoloji

Antik Yunan mitolojisine göre, Çanakkale Boğazı'nda geçen iki öykü vardır.

Athamas'ın kızı Helle, Altın Post efsanesinde altın bir koça, erkek kardeşiyle binen Helle Çanakkale Boğazı'nda koçtan düşer ve boğulur. Bu yüzden Çanakkale Boğazı'nın isimlerinden biri de "Helle'nin Denizi" anlamına gelen Hellenpontos'tur.

Çanakkale Boğazı, üzerinde kontrol sağlamak için özellikle de I. Dünya Savaşındaki 1915 Çanakkale Savaşında Müttefik Devletlerin Çanakkale Boğazı'na saldırısı gibi modern tarihte birçok düşmanlığın hedefi olmuştur.

Ayrıca bakınız

• Türk Boğazları
• İstanbul Boğazı
• Çanakkale Savaşı
• Sakız Boğazı